Wystawy

W ludowej pobożności mieszkańców wsi miejsce szczególne zajmował niegdyś św. Jan Nepomucen, czeski kapłan, kanonik i męczennik żyjący w 2 połowie XIV wieku.

Wspomnienie tego świętego obchodzone jest w kościele katolickim na wiosnę, w dniu 16 maja. O znaczeniu kultu tej postaci w życiu religijnym chłopów, świadczy ogromna ilość kapliczek i figur kamiennych rozsianych wśród pól i przy drogach w wiejskim krajobrazie. Wizerunki św. Jana Nepomucena w formie XVIII-wiecznych i XIX-wiecznych rzeźb bądź obrazów można było oglądać w większości kościołów i kaplic na terenie całej Polski. Był on także niezwykle popularny w całej Europie. Na stronach internetowych katalogujących przedstawienia tego świętego doliczono się blisko 12 tysięcy pozycji z czego 6 tysięcy zarejestrowano na terenie naszego kraju. Figury św. Jana Nepomucena nazywane przez lud „Nepomukami” stawiane były przy mostach, przeprawach rzecznych a także przy strumieniach, źródłach i zbiornikach wodnych. Modlitwy zanoszone do tego świętego chroniły, jak powszechnie wierzono, ludzi i ich dobytek przed nagłymi wezbraniami wód, powodziami oraz ulewnymi deszczami. Szczególnie ważne było to dla społeczności wiejskich i rolniczych w majowej porze, gdy pola, łąki i ogrody potrzebowały odpowiedniej ilości wilgoci. Patronaty sprawowane przez „Nepomuka” miały ścisły związek z hagiografią i żywotem świętego męczennika, a także z wodą w której poniósł śmierć. Jan Nepomucen urodził się około 1350 r. w miasteczku Pomuk (obecnie Nepomuk) niedaleko Pilzna w rodzinie miejscowego rychtara, czyli wójta. Przeznaczony przez swojego ojca do stanu duchownego dość szybko zrobił karierę w hierarchii kościelnej arcybiskupstwa praskiego. Według późniejszych przekazów hagiograficznych Jan z Pomuku był także osobistym spowiednikiem królowej Zofii, co sprowadziło na niego zgubę i śmierć. Wplątany w zawiłe spory polityczne i intrygi między arcybiskupem Pragi, a ówczesnym władcą Czech, został na rozkaz królewski aresztowany, uwięziony i poddany okrutnym torturom. Według historycznych XV-wiecznych kronik i żywotów świętego, król Wacław IV Luksemburski próbował złamać tajemnicę spowiedzi i uzyskać od niego zeznanie na temat niewierności swojej drugiej żony - królowej Zofii Bawarskiej. Po brutalnych przesłuchaniach 20 III 1393 r., oprawcy zawlekli na wpół martwego duchownego na most Karola w Pradze z którego nocą zrzucili go do Wełtawy. Ciało zamęczonego kanonika zostało odnalezione przez rybaków dopiero 17 kwietnia, jak głoszą przekazy za sprawą cudownego ukazania się wianuszka z 5 gwiazd, przeświecającego w wodnej toni, gdzie spoczywały zwłoki. Na pamiątkę tego zdarzenia św. Jan Nepomucen, jako jedyny w panteonie świętych przedstawiany był z głową otoczoną aureolą z pięciu gwiazd. Warto wiedzieć, że przywilej ten przysługuje jedynie postaci Matki Bożej! Za sprawą licznych żywotów i druków dewocyjnych kult kanonika praskiego, szerzył się wśród wiernych już od lat 20. XV wieku. W początkach XVII wieku był on na tyle rozpowszechniony, że w 1600 r. męczennika uznano za patrona Czech. Oficjalny proces beatyfikacyjny św. Jana Nepomucena rozpoczęty na wniosek cesarza Józefa II w 1710 r., zakończył się w 1721 roku, a w dniu 17 III 1729 r., papież Benedykt XIII zaliczył go do grona świętych . Kult Jana Nepomucena szerzył się dynamicznie w Niemczech, Polsce, na Litwie w Austrii i innych krajach europejskich, za sprawą tekstów liturgicznych do mszału i brewiarza, a przede wszystkim dzięki rozpowszechnianym wizerunkom. Pierwowzór wszystkich przedstawień Nepomuka stanowi drewniana rzeźba Johanna Brokoffa z 1682, ale autorem wzoru ikonograficznego –wykonanego rok wcześniej, był austriacki rzeźbiarz Matthias Rauchmüller. Na podstawie tych wizerunków w 1683 roku powstała barokowa figura z brązu, odlana przez norymberskich ludwisarzy, ustawiona na moście Karola w Pradze. Św. Jan Nepomucen przedstawiany był zazwyczaj w stroju kanonika w sutannie, komży, pelerynie podszytej futrem z gronostajów oraz w birecie na głowie. W jednej z rąk jako atrybut trzymał często palmę męczeństwa, a w drugiej krucyfiks z Panem Jezusem ukrzyżowanym. Głowę świętego otaczała aureola z pięciu gwiazd symbolizująca 5 cnót męczennika, pięć ran Chrystusa lub 5 liter z łacińskiego słowa „tacui” (milczałem), przypominającego o dochowaniu tajemnicy Spowiedzi Świętej. Święty Jan Nepomucen patronował wielu zawodom związanym z wodą m.in.  rybakom, żeglarzom, flisakom, młynarzom, księżom spowiednikom, sprawował też opiekę nad mostami oraz przeprawami rzecznymi, pilnując stawów, jezior i wielu lokalnych strumieni. Chłopi darzyli go przez wieki wyjątkowym szacunkiem, ponieważ jak wierzono, troszczył się o ich pola, łąki i zasiewy, chroniąc je od burz, nawałnic, gwałtownych powodzi i niszczycielskich roztopów. Z modlitwami i prośbami do św. Jana Nepomucena zwracali się dawni juryści, więźniowie i jeńcy wojenni, a także ludzie na łożu śmierci i penitenci przystępujący do Spowiedzi Świętej. Kult Jana z Pomuku propagował w przeszłości m.in. zakon Jezuitów, a za swojego patrona uznawali go Czesi, Bawarczycy i potężna dynastia Habsburgów. Był on patronem czuwającym nad podróżnikami, zapewniając wędrowcom bezpieczną drogę i powrót do domu. W Polsce święto patronalne Jana Nepomucena obchodzone było powszechnie dnia 16 maja.

                                                                                                                               dr Krzysztof Karbownik (Dział Badań Etnograficznych)

Figura Św. Jana Nepomucena z okolic Rębowa i Korytnicy 

Figura Św. Jana Nepomucena w Parku Etnograficznym w Tokarni