Slider

Od 2 maja 2025 r. w Plebani z Goźlic w Parku Etnograficznym będzie można oglądać nową wystawę o demonologii ludowej.

Religijność ludowa była niezwykle istotnym elementem życia codziennego mieszkańców dawnej wsi. W jej ramach wyróżnić można kilka aspektów: obrzędowość rodzinną, obrzędowość doroczną, wierzenia związane ze światem czy też tzw. Biblię Ludową, czyli sposób, w jaki prawdy wiary oparte na, niekiedy, apokryficznych fragmentach Pisma Świętego wpływały na rozumienie tejże wiary przez społeczność wiejską. Spośród wielu składowych związanych ściśle z wiarą w rzeczy nadnaturalne prym wiedzie, bez wątpienia, kwestia tego, gdzie trafia ludzka dusza po śmierci. Warto zauważyć w tym miejscu, że nie jest to rzecz, którą można jednoznacznie przedstawić, jednakże mając w swoich zbiorach bogatą kolekcję dzieł sztuki ludowej, nawiązujących do tematyki Zaświatów, postanowiliśmy sięgnąć po nie i zaprezentować je zwiedzającym, umieszczając jednocześnie w szerszym kontekście wyobraźni i religijności ludowej.

Religijność ludowa była niezwykle istotnym elementem życia codziennego mieszkańców dawnej wsi. W jej ramach wyróżnić można kilka aspektów: obrzędowość rodzinną, obrzędowość doroczną, wierzenia związane ze światem czy też tzw. Biblię Ludową, czyli sposób, w jaki prawdy wiary oparte na, niekiedy, apokryficznych fragmentach Pisma Świętego wpływały na rozumienie tejże wiary przez społeczność wiejską. Spośród wielu składowych związanych ściśle z wiarą w rzeczy nadnaturalne prym wiedzie, bez wątpienia, kwestia tego, gdzie trafia ludzka dusza po śmierci. Warto zauważyć w tym miejscu, że nie jest to rzecz, którą można jednoznacznie przedstawić, jednakże mając w swoich zbiorach bogatą kolekcję dzieł sztuki ludowej, nawiązujących do tematyki Zaświatów, postanowiliśmy sięgnąć po nie i zaprezentować je zwiedzającym, umieszczając jednocześnie w szerszym kontekście wyobraźni i religijności ludowej. Ludowa wizja świata posiada wiele specyficznych cech, spośród których dualizm jest bodaj najważniejszy. Odnosi się on do wszelkiej istoty i tworu (czy to materialnego, czy też duchowego) jakie dotykały mieszkańców dawnej wsi. Dwoistość postrzegania świata jest łatwo dostrzegalna, przede wszystkim, w podstawowych kategoriach, takich jak: dobro i zło, światłość i ciemność, swój i obcy, bóg i diabeł czy też niebo i piekło. Takie właśnie wartościowanie przestrzeni i znajdujących się w niej istot nadawało, w pewnym sensie, rytm życiu i egzystencji, pozwalało na rozpoznanie rzeczy i określenie ich przynależności. Oczywiście to, co określono jako negatywne było, siłą rzeczy, mniej pożądane przez społeczność niż to, co wartościowano jako pozytywne. Prostota w postrzeganiu świata poprzez dualizm mogła rodzić pewne problemy natury, bez mała, filozoficznej. Toteż spotkać często można w kulturze ludowej przenikanie się dwóch aspektów w sposób, niekiedy, przedziwny.
W ramach wspomnianego dualizmu funkcjonują również wyobrażenia dotyczące zaświatów. Wśród nich prawdopodobnie najczęściej spotykane i stosowane jest zestawienie Nieba oraz Piekła, a co za tym idzie istot te przestrzenie zamieszkujących. Mowa oczywiście o Bogu i Lucyferze (Lucyperze), ale również, m.in. o Aniołach i Diabłach. Te dwa (niekiedy trzy, jeśli liczyć Czyściec) światy są znane pod ogólną nazwą Zaświatów bądź Tamtego Świata. Czymże jednak one są i czym się charakteryzują?   Na to pytanie odpowiedzieć chcemy za pomocą wystawy pt. „Zaświaty w Sztuce i Wyobraźni Ludowej”, która skupiać się będzie na kilku wybranych aspektach, które można uznać za, w pewien sposób, reprezentatywne dla idei Zaświatów Ludowych. Mowa, przede wszystkim, o klasycznym podziale, jaki istnieje również w obecnej świadomości ludzkiej – dualizm, jak np. Piekło i Niebo oraz Anioły i Diabły, jak również na ich przedstawieniu w sztuce ludowej. Wszystkie te idee zaistniały właśnie w związku z wyobrażeniami, jakie funkcjonowały w ramach wizji Zaświatów tak wśród społeczności wiejskiej, jak również wśród artystów ludowych. 

Eksponaty, które zostaną wykorzystane do wystawy, pochodzić będą ze zbiorów własnych MWK. Na przedmioty te składać się będą m.in. dewocjonalia, ale również, przede wszystkim, sztuka ludowa w formie obrazów i rzeźb, przedstawiających anioły, diabły, jak również walkę między nimi, a także to, jaką rolę odgrywać będą w czasie Sądu Ostatecznego. Ekspozycja zostanie zaaranżowana w Plebanii z Goźlic, w Parku Etnograficznym w Tokarni, w dwóch pomieszczeniach po obu stronach sieni. Pomieszczenia zostaną pomalowane na odpowiednie kolory. Część lewa, częściowo, zostanie pomalowana na czerwono, jako, że czerwień symbolizować ma ogień i piekło. Tam też zostaną rozlokowane eksponaty związane z wyobrażeniami piekła i istot w piekle przebywających, jak również, przed wejściem, znajdzie się plansza z tekstem, w którym zawarte będzie wyjaśnienie i omówienie kwestii wyobrażenia piekła w kulturze ludowej. Po prawej natomiast znajdzie się przestrzeń do ukazania nieba i jego wyobrażenia w sztuce ludowej, wraz z rzeźbami i obrazami tematycznymi. Tam również znajdzie się plansza z tekstem na ten temat. To pomieszczenie zostanie pomalowane częściowo na kolor błękitny, symbolizujący niebo. 

Scenariusz i realizacja: kustosz Łukasz Wołczyk, Dział Badań Etnograficznych, Muzeum Wsi Kieleckiej

fot. Mariusz Łężniak