Obiekty QR

Zagroda z Okołu (gm. Bałtów) składa się z chałupy z szopką, stodoły i obory. Jej właścicielem był Stanisław Kulasiewicz organista, grabarz i kościelny miejscowego Kościoła Narodowego. Rodzina utrzymywała się z 2,5 ha gospodarstwa. Matka właściciela była miejscową zielarką i znachorką, zbierała oraz uprawiała zioła lecznicze. Chałupę wystawił ojciec Stanisława, miejscowy kowal w roku 1920, a w 1934 r., jej ściany w konstrukcji węgłowej zostały, jak mawiano we wsi „ogacone” - czyli oszalowane deskami. Ściany są wykonane z krawędziaków sosnowych. Budynek półtoratraktowy o programie sień – komora - izba z dobudowaną od strony sieni szopą w konstrukcji ryglowej. W sieni i izbie zachowano gliniane polepy. Dach jest trójspadowy, poszyty słomą oraz z naczółkiem. Budynek w czasie II wojny światowej, był punktem kontaktowym partyzantów, stąd we wnętrzu urządzono ekspozycję nawiązująca do tamtych historycznych wydarzeń. Odtworzono m.in. podkop umożliwiający szybką ucieczkę z chałupy.
Na wschód od chałupy wystawiono stodołę z grubych desek węgłowanych. Stodoła posiada „boisko” i dwa „zapola”. Pod prawym zapolem usytuowano sklepioną z kamienia polnego piwnicę. Do stodoły wiedzie dwoje wrót spągowych. Dach budynku czterospadowy kryty „strzechą”.

Chałupa ze wsi Suków (gm. Daleszyce), należy do najcenniejszych zabytków dawnej architektury wiejskiej. Nieznany z nazwiska cieśla wybudował ją w 1774 r. Chałupa to jednotraktowy budynek szerokofrontowy, o tradycyjnym rozplanowaniu wnętrz: sień - izba - komora. Chałupa posiada drewniane ściany o konstrukcji węgłowej, zwieńczone czterospadowym dachem pokrytym gontem. W sieni znajduje się „piramidowy” komin z wnęką do wymiatania sadzy. W izbie zachowała się oryginalna belka - „siestrzan” z wyrytym łacińskim napisem fundacyjnym: „Benedict Domine Hanc Domon et is stan habitantes in ea amen 1774 Galiński z Agnisko zono”. Izba mieszkalna posiada trzon kuchenny z piecem chlebowym i drewnianą „kapą” z desek. Wyposażona jest w sprzęty i meble typowe dla wsi świętokrzyskiej z lat 20. XX w., potrzebne dla licznej, jednopokoleniowej rodziny, gospodarującej na małym kawałku ziemi, która dodatkowo trudniła się wyrobem koszy wiklinowych. Ekspozycja w izbie prezentuje warsztat plecionkarza (wikliniarza). W początkach XX w. wieś Suków, była znanym ośrodkiem wikliniarskim, przy czym - wyplataniem koszy zajmowano się głównie w okresie jesienno-zimowym. Zabudowę zagrody uzupełnia drewniany budynek stajni z oborą, przeniesiony ze wsi Sierżawy.

EN / PL

Zagroda z Radkowic (gm. Pawłów) stanowi typ zagrody okólnej. Układ budynków tworzy zwarty czworobok, uzupełniony dodatkowo o wolno stojącą, zrębową stodołę. Okół tworzą cztery obiekty: chałupa, wozownia, spichlerz i budynki inwentarskie - wszystkie o dachach pokrytych „strzechą”. Najstarsze obory i chlewy wybudowano ok. 1800 r., chałupę i spichlerz w 1862 r., a stodołę w 1915 r. Szerokofrontowa chałupa została wzniesiona z bali węgłowanych „na obłap” i posiada rozkład wnętrz typu: sień – izba – komora. Nakryta jest czterospadowym dachem poszywanym słomą, na narożach ułożoną „w schodki”. W sieni znajduje się kamienny komin oblepiony gliną, a w izbie trzon kuchenny z blachami i ogrzewaczem. Sień od strony podwórza zamykają drzwi na archaicznymi „kołowrocie”. W komorze bardzo rzadko spotykana w budynku, głęboka kamienna, sklepiona piwnica na ziemniaki. W ogródku przed chałupą, na słupie umieszczono kapliczkę skrzynkową będącą kopią kapliczki z Radkowic. Zagrodę wyposażono w ciekawe tradycyjne meble i sprzęty z okresu międzywojennego.

EN / PL

Uzupełnienie zabudowy zagrody z Umra, stanowi duża, kryta strzechą zrębowa stodoła z Brzezin (gm. Morawica). Budynek datowany jest na 1868 r., wzniesiony został w konstrukcji węgłowej, posiada dwa „boiska” i dwa „zapola”, duże wrota przelotowe i małe wrota do oddzielnego pomieszczenia.

EN / PL

Chałupę z Umra, wsi położonej w pobliżu rzeki Bobrzy (gm. Zagnańsk), wzniesiono w 1845 r. Budynek obecnie posiada dwa trakty wejście w ścianie frontowej. Pierwotnie półtoratraktowe wnętrze budynku składało się z sieni, izby i "alkierza". Taki rozkład pomieszczeń był historycznie najstarszy i powszechnie spotykany we wsi Umer. W późniejszym okresie sień podzielono wtórnie na dwie części. Ściany chałupy zbudowanej z belek sosnowych węgłowanych na nakładkę obustronną - prostą, posadowiono na podmurówce z kamieni polnych. Budynek nakrywa czterospadowy dach kryty „strzechą”.
W izbie znajdują się urządzenia ogniowe składające się z: trzonu kuchennego, z okapem, pieca ogrzewczego i chlebowego. W sieni umiejscowiono komin z charakterystyczną wnęką do wymiatania sadzy. We wnętrzu przedstawiono wyposażenie domu robotniczo-chłopskiej rodziny z lat 50. XX w.

Młyn typu "koźlak" wybudowano w 1861 r., pierwotnie na terenie gminy Sienno. O datowaniu młyna świadczy zachowany napis wycięty na jednym z „zastrzałów”. W 1954 r. został przewieziony i zmontowany w Janiku (gm. Kunów), gdzie pracował przez kolejne 10 lat.
Cały budynek wiatraka obraca się na nieruchomej podstawie zwanej "kozłem". Obiekt o konstrukcji słupowo-ryglowej posiada dwie kondygnacje. Na najwyższej z nich znajduje się mechanizm transmisyjny z wałem skrzydłowym, olbrzymim kołem „palecznym”, kołem „cewkowym”, "sochą", "wrzecionem" i "paprzycą". Tam też umiejscowiono "mlewnik" osłonięty drewnianą obudową. Piętro niżej zamontowano urządzenia transportujące oraz "odsiewacz pytlowy”, używany do sortowania "mlewa". Budynek nakrywa dwuspadowy daszek gontowy ze ściętym "naczółkiem". Wiatrak kozłowy z Janika, jest obecnie najstarszym młynem wietrznym zachowanym na Kielecczyźnie.

Drewniany młyn wietrzny typu rolkowego z Grzmucina (gm. Gózd) wybudowano w 1921 r., w miejscu starszego, zniszczonego wiatraka kozłowego. Budynek wykonano na zamówienie lokalnego młynarza. W wiatraku prowadzono przemiał do 1950 r.
Jest on jedynym przykładem wiatraka rolkowego na Kielecczyźnie.

Budynek „paltraka”, jak również nazywano ten typ młynów; obracano do kierunku wiatru za pomocą ręcznego kołowrotu z liną, zwanego „babą”. Wiatrak posadowiono na niskim, centralnym palu oraz na sześciu stalowych wózkach z rolkami, poruszających się po stalowej szynie, w kształcie okręgu. Szynę przytwiercdzono do drewnianego pierścienia, ułożonego na kamiennym fundamencie. Na wózkach opiera się masywny „krzyżulec”, z belek dębowych, w którym umieszczone są słupy nośne, szkieletowej konstrukcji budynku.

Mechanizm zasilający tworzą: dwa skrzydła („śmigi”), wał skrzydłowy z kołem blatowym  oraz pionowy wał z kołem „bąklowym”, przechodzący przez wszystkie piętra wiatraka. Pomocniczym urządzeniem, umożliwiającym zatrzymanie pracy młyna jest hamulec zwany „stawidłem”. Na drugiej kondygnacji wiatraka zamontowano dwa „mlewniki”, czyli złożenia kamieni młyńskich a na pierwszej urządzenia do oddzielania mąki od produktów ubocznych mielenia- odsiewacze cylindryczne.

EN / PL

Budynek wybudowany został ok. 1914 r. Stanowi on ciekawy przykład wielorodzinnego, drewnianego domu folwarcznego („czworaki”) z XIX wieku, przeznaczonego dla służby dworskiej. Fundatorem budowli był Władysław Zamoyski, ziemianin, ostatni właściciel dóbr Pilczyca (gm. Słupia). Ośmiorak jest budynkiem drewnianym, posadowionym na kamiennej podmurówce, wzniesionym na rzucie prostokąta. Obiekt jest jednokondygnacyjny, szerokofrontowy, nakryty dwuspadowym dachem, pokrytym gontem. Budynek składa się z ośmiu „mieszkań” o programie: sień - komora - izba. W jednej z izb odtworzono murowany piec chlebowy. Pozostałe pomieszczenia aktualnie pełnią funkcję komfortowo wyposażonych pokoi gościnnych.

EN / PL

Wiatrak typu "holender" z Grzymałkowa (gm. Mniów), wybudowano w 1931 r. - pierwotnie we wsi Pakuły, pow. Końskie, skąd w 1947 r. został przeniesiony do Grzymałkowa. „Holender” zbudowany na planie ośmioboku, posiada trzy kondygnacje. Budynek wybudowano na ośmiu dębowych podwalinach, ułożonych na podmurówce z kamienia polnego. Ściany wykonano w konstrukcji szkieletowo-ryglowej i oszalowano deskami. Mechanizmy wiatraka: napędowy i transmisyjny tworzą dwa skrzydła (4 „śmigi”), wał skrzydłowy, koło „paleczne”, pionowy wał sztorcowy, dwa poziome koła sztorcowe, wrzeciona i dwa koła cewkowe. Budynek przykrywa dwuspadowy dach, o konstrukcji krokwiowo-jętkowej, z charakterystycznym „naczółkiem”, widocznym od strony „śmig”. Dach tworzy ruchomą, obrotową „czapę”, typową dla wiatraków holenderskich. Mechanizm „czapy” osadzono na kole składającym się z dwóch drewnianych „krążyn”.
Na dolnej, wspartej na „oczepie” ścian, umocowano szynę stalową, po której poruszają się wózki o żeliwnych kółkach. Na wózkach wsparto belki stanowiące podstawę dachu. „Czapę” wraz ze skrzydłami obracano w stronę wiatru za pomocą drewnianego dyszla.

W skład zagrody wchodzą: chałupa oraz budynek inwentarsko-gospodarczy z końca XIX w. Dwutraktowy budynek mieszkalny, wzniesiono w 1860 r., o czym świadczy napis fundacyjny umieszczony na "tragarzu" w izbie. Chałupa należała do miejscowego kowala. Budynek będący jednym z najstarszych domów w Złotnikach, posiada ściany z ociosanych belek sosnowych i czterospadowy krokwiowo-płatwiowy dach, kryty „strzechą”. Wnętrze chałupy składało się pierwotnie z sieni, trzech izb oraz komory. Na tyłach domu mieszkalnego zrekonstruowano drewniany budynek gospodarczy, który został podzielony na pomieszczenia: stajni, obory, chlewów i szopę. Oba budynki stanowią przykład ludowego budownictwa z terenów "jędrzejowskiego".